Puntos de interese

1. Igrexa de Santa María de Vilardá
2. Igrexa de San Paio das Cabanas
3. Capela de Santiago do Monte en Cima da Vila
4. Igrexa de Santa María de Castrelo
5. Igrexa de Santa Maria Madalena de Cerdeira
6. Igrexa de Santa Mariña de Medos
7. Igrexa de San Silvestre de Argas
8. Igrexa de San Xoán de Río
9. Capela de San Antonio de Domecelle
10. Capela de Santiago de Mouruás
11. Capela de San Miguel
12. Igrexa de Santa María da O de San Xurxo
13. Igrexa de San Xoán de Seoane de Argas
14. Miliarios Romanos
15. A Ponte Navea
16. Miradoiro do Alto do Cerengo

Todos os camiños levan a San Xoán de Río

Fai máis de tres mil anos, no neolítico, os antigos poboadores de Galicia afacían enterrar a xente dos seus clans e aos seus líderes en tumbas construídas con grandes laxas graníticas, do mesmo xeito que en gran parte da fachada atlántica. Estas tumbas eran despois cubertas de terra adoptando a forma de mama. Por iso en Galicia reciben o nome de “mámoas”.
Neste lugar da Ribeira Sacra existen un conxunto de mámoas na parroquia de Vilardá, o Fisterra do interior.

Escoitar o texto

A Excalibur galega

Atopouse de forma casual en 1967, ao ser lanzada esta por a explosión dun barreno, cando se facía extracción de pedra nunha canteira inmediata ao lugar de Mouruás, pertencente ao concello ourensán de San Xoán de Río. Pola documentación que se conserva no Museo sabemos que, en realidade, o achado tivo lugar no mes de novembro de 1967 e que a canteira estaba na paraxe denominada “Pena dos Castros”. A espada, realizada en bronce, pesa 820 gramos e ten unhas dimensións de 68,5 cm de longo por 4,5 cm de ancho máximo na folla e 5,7 cm na garda. Atópase partida en dous fragmentos e consta dunha longa folla de dobre fío e unha empuñadura calada tripartita.
As circunstancias do achado da espada de Mouruás fan pensar que debeu ser escondida de maneira intencionada nunha greta da roca, posiblemente tamén cunha finalidade funeraria e, ao mesmo tempo, de control dun punto de paso estratéxico, segundo interpretación de Ruiz-Gálvez. A súa ocultación respondería, pois, á mesma intención que a súa deposición nas augas: é un acto público de sucesión/competición polo poder, mediante a amortización dun obxecto de valor social, dun símbolo de rango que distinguiría a preeminencia dos xerarcas locais, en sociedades onde a natureza do poder non está institucionalizada. Do mesmo xeito que o xesto do Rei Arturo, arrincando a espada da roca na que estaba cravada, é un acto público de lexitimación do seu ascenso ao oficio rexio.

Escoitar o texto

Os Biocos

Os Biocos é unha mina romana de ouro realizada ao descuberto sobre un xacemento primario, é dicir, en roca, localizada no municipio de San Xoán de Río. Forma parte dun conxunto mineiro aurífero máis amplo que se estende a ambos os dous lados do alto da moa, entre os municipios de Ribas do Sil e San Xoán de Río, no que se documentan moitas outros labores romanas. A mina de Os Biocos é unha das explotacións auríferas máis grandes realizadas directamente sobre roca de Galicia, e a recente intervención patrimonial facilitou a accesibilidade aos labores e a posibilidade de entender o proceso de explotación do ouro na antigüidade dun modo moi gráfico.
A mina de ouro de Os Biocos exemplifica os procesos de transformación histórica.

Escoitar o texto

Un século máis tarde: A Vía Nova

Case un século máis tarde, a construción da Vía Nova ao final do s. I d.C. mostra unha nova intervención para reordear os mesmos territorios e poboacións ao servizo dos intereses do estado. No noroeste peninsular, Roma tivo ademais un interese particular pola riqueza mineira, e para poder explotar os recursos auríferos, impuxo un sistema de tributación no que as comunidades locais debían pagar á administración romana co seu traballo nas minas. A Vía Nova é Roma entre Galicia e Portugal. Denominada Vía Nova ou Vía XVIII, unía as poboacións de Braga (Bracara Augusta) en Portugal e Astorga (Asturica Augusta). Son uns 315 quilómetros de calzada romana que se inaugurou no ano 79 a.C. por Caio Calpetano Rantio Quirinal Valerio Festo, segundo consta nunha pedra miliar.
Saíndo da vila de Castro Caldelas séguese o itinerario da Vía Nova ata as terras de Trives. Se se desvía un cara á esquerda, cara a San Xoán de Río, pódense ver tamén catro pedras miliares, froito do paso dos romanos pola zona. En Ponte Navea, Trives, pódense albiscar os restos dun antigo templo romano sobre o que se construíu a Ponte Navea.

Escoitar o texto

Afiador!

Cal é a orixe de tan antigo oficio hoxe en día practicamente desaparecido? Para sabelo habemos de viaxar no tempo e trasladarnos ao século XVII no que, como conta unha lenda, un afiador ambulante chega a un municipio da provincia de Ourense, algúns din que era austríaco, outros inglés, alemán ou italiano. Traía a súa roda de afiar deteriorada e buscaba a un carpinteiro para que a reparase. Segue dicindo a lenda que o afiador atopou ao carpinteiro. Este era tan bo profesional que arranxou os danos daquela rara ferramenta e non só iso, senón que tomou medidas e debuxou aquel estraño artefacto para poder facer unha réplica no seu taller. Por iso é polo que Ourense é coñecida por ser terra de faíscas, debido ás escintilacións que saían da roda ao afiar.
E onde debes ir?
O museo Casa dá Roda, que é o único museo deste tipo que existe en Galicia, está situada na localidade de Arboiro, en San Xoan de Río. Trátase dunha exposición privada que reúne duascentas dez rodas de afiar e moitas ferramentas e útiles do afiador da época.
O dono do museo é D. Florencio de Arboiro. O seu traballo de artesán como escultor de bronce xa lle viña de caste: os seus antepasados foran afiadores. Él decidiu investigar o oficio do seu avó e ir recompilando datos e obxectos para formar esta ampla colección.

Escoitar o texto

A liberdade sexual das mulleres no s. XIX

As espontáneas de San Xoán de Río
No arquivo municipal de San Xoán de Río conserváronse trinta expedientes de 1847 a 1852 que permiten achegármonos a algunhas manifestacións da sexualidade de mulleres á marxe do matrimonio e ás tentativas de control das mesmas por parte das autoridades municipais decimonónicas.
Segundo a documentación, o obxectivo declarado polos poderes públicos era evitar as prácticas abortivas, o que, precisamente, acaba constituíndo un sólido indicio para pensar na súa existencia no marco dunha sexualidade feminina más aberta e diversa da que se adoita imaxinar para o século XIX. Nun contexto no que as únicas prácticas sexuais ben vistas eran as matrimoniais, destinadas a garantir a reprodución familiar, este pequeno repertorio documental sobre as chamadas “espontáneas” é unha fonte de grande interese para coñecer a confrontación existente entre as marxes de liberdade sexual tradicional, en gran medida aceptada socialmente, segundo apuntan moitos dos estudos realizados sobre a ilexitimidade no Antigo Réxime, e os cambios que se foron producindo ao respecto na mentalidade colectiva do século XIX, especialmente co proceso de consolidación do Estado liberal e dunha moralidade burguesa que tendeu a promover a conversión das mulleres en auténticos “anxos do fogar”, reprimindo moitas das marxes de liberdade das que dispuñan nos períodos históricos anteriores.

Escoitar o texto

En San Xoán de Río fixéronse malabarismos

D. Federico Álvarez Cálvo, que usou Federico Arséns como nome artístico e que tamén foi denominado “Blondín” en moitas ocasións, así como "Arsens Blondín” nome co que foi coñecido en Francia, naceu no 1853 dentro dunha prestixiosa saga de artistas. Fillo de Juán Álvarez Rodríguez, natural de Cerdeira, San Xoan de Río, e de Amalia Calvo natural de La Roda e veciña da Pobra de Trives. Federico A. destacou públicamente na actividade do funambulismo, aínda que tamén foi un músico competente tocando o cornetín, a ocarina, o piano e máis o violín.
Actuou como cómico e cultivou ademais a arte da fotografía e a da reloxería, segundo consta publicado na prensa da época e seguramente tería destacado case que en calquera outra actividade que tivera escollido, mais o que realmente lle prestaba era ser funambulista.
En 1874, con 21 anos, debutou nesta difícil profesión ca que percorreu o mundo logo de iniciarse cunha exhibición sobre a maroma de cen metros que lle serviu para atravesar a praza de toros de Madrid. A seguir percorrería os máis prestixiosos foros circenses da vella Europa co seu variado espectáculo. Londres, París, Lión e Marsella foron algunhas das prazas que Arséns conquistou co seu esforzo, talento e traballo ben feito. Non era para menos se temos en conta que segundo contan as crónicas da época, era quen de atravesar o baleiro ca cabeza metida nun saco, ou cos pes dentro de cestos, ou sentarse nunha cadeira e na metade do camiño para tocar o cornetín. Ás veces mesmo subía canda él un aparello fotográfico e tomaba imaxes dende as alturas realizando o complexo proceso que semellante cousa implicaba naquel entón. En Cerdeira está aínda a súa casa, e aló a súa memoria no que foi, seguramente, o primeiro anfiteatro das fazañas do home que andaba polo aire. Hoxe é coñecida como “a Casa do Comediante”, un fermoso establecemento hoteleiro instalado ás beiras do río Navea, ó pe dun camiño que mil anos antes da nosa era, xa conectaba o noso contexto cas correntes ideolóxicas do vello continente, profetizando, se cadra, o mundo que habería de vir. Un paso entre montañas que acubillaba á excálibur verdadeira, a espada que durme en pé. O noso Comediante, pois así se lle coñece ainda na súa terra, aparece en moitas ocasións, como vimos ó comezo, relacionado co sobrenome Blondín.

Escoitar o texto

A República tamén pasou por San Xoán de Río

En 1932 o tallista Nicanor de Arboiro deu por terminado unha das súas homenaxes máis polémicas: unha fonte en honra a Ramón Franco, republicano, piloto e irmán pequeno de Francisco Franco, e á viaxe que realizou aos mandos do hidroavión Plus ultra. Naquel momento, o 1 de maio, decenas de veciños da localidade de Arboiro, xunto ao alcalde do municipio e ata o político republicano Sergio Pazos, acudiron á inauguración da fonte, un lugar que chegaría a converterse en punto de encontro veciñal pero tamén no obxectivo de numerosas críticas.
Durante máis de cincuenta anos a fonte foi utilizada como lavadoiro polas mulleres de Arboiro e a ela chegaba auga de dous mananciais diferentes, por iso é polo que teña dúas billas. A construción conta cun reloxo a través do cal medíanse os tempos de regadío das distintas leiras e terreos da zona, segundo a hora que marcase e o día da semana que fose cada veciño sabía cando lle tocaba facer uso da auga. Como centro da obra destaca unha escultura alongada en cuxo extremo superior atópase unha recreación do hidroavión Plus ultra apoiado na figura do globo terráqueo, sobre o que antigamente estaban debuxados a fouce e o martelo, símbolo da república socialista. Ademais na placa de descrición lese o seu nome, "Fonte de Ramón Franco", a súa data de inauguración, 1 de maio de 1932, e as siglas L.R.A., Lista Republicana Anticlerical.

Escoitar o texto

A vida antes do gps!

Desde unha arborizada esquina do interior de Galicia controlouse durante tres longas décadas, ata a aparición do GPS, no 2000, a navegación marítima española. A torreta principal de San Xoán de Río, a catro quilómetros do pobo, apoiábase noutras “escravas” instaladas en Salamanca, Asturias e Noia. Mediante o sistema Decca (de emisión de sinais de radio de onda continua) a antena do pobo ourensán permitía aos barcos atopar a súa posición no mapa.
Agora, sobre os alicerces das vivendas construídas para os fareros (enxeñeiro e técnicos e as súas familias) levántase un campamento, Os Biocos, que aproveita non só o ladrillo vista dos oito edificios abandonados, senón ademais o espectáculo da beleza violenta da zona: as estrelas ao alcance das mans, as antigas minas de ouro romanas ao descuberto (de aí o nome de biocos que, en San Xoán de Río, e só aí, significa buratos ou ocos) e a visión do paseo ás súas anchas dos corzos ou o dos raposos, nunha zona declarada Paisaxe Natural Protexida, a 200 metros da Fraga, no Canón do Sil, pero sen tocalo, por onde non se coa nin o son do motor dun coche.

Escoitar o texto

San Xoán de Río aposta polas enerxías limpas

No 2020 comezaron os traballos de montaxe da torre meteorolóxica que medirá a velocidade do vento no Alto do Cerengo para confirmar os cálculos que apoian a instalación do parque eólico Río-Trives. A construción alcanzará os 100 metros de altura coa torre formada de celosías tubulares de aceiro, sendo a súa planta triangular. A construción será estabilizada con cables pretensados, que irán suxeitos a diferentes alturas. Nesta peza instalaranse un anemómetro e un catavento, que guiarán a localización de cada unha das 12 torres eólicas.
O parque terá unha potencia de 50 mW e aparece no rexistro eólico da Xunta desde o ano 2019. Cun investimento de 40 millóns de euros, Lasser Eólica abonará ao ano máis 100.000 euros en concepto de aluguer de terreos ás comunidades de montes, principalmente.

Escoitar o texto